Güzelyurt Gelveri

Kapadokya’da yer alan Ihlara ve Selime’yi yılda bir milyon kişi ziyaret eder. Ihlara ve Selime eski ismi Gelveri olan Güzelyurt’a bağlıdır. Aksaray’ın turizm merkezi olan bu ilçe ülkemizin ve dünyanın önemli turizm ve kültür noktalarından biridir.

Yüksek Kilise ve Hasandağı’nın Güzelyurt’tan Görünümü

Kapadokya’nın İncisi Güzelyurt

Fotoğrafla uğraşan herkesin en çok sevdiği ilçe de burası olsa gerek. Güzelyurt derin tarihi ile insanı adeta büyüler. M.Ö 7500 yılından beri insanların yaşadığı, avlandığı yer bir yerdir. Dünyada ilk defa seramik burada yapıldı. Oxford Üniversitesi kayıtlarına göre dünyada insanoğlu çamura şeklini verip pişirerek bir daha çamura dönüşmeyen çömleği ilk defa burada üretti. Küp, Testi ve Çömlek bütün dünyaya buradan yayıldı.

Karballa, Kalvari, Gelveri, Güzelyurt…

Güzelyurt’ta M.Ö. 1600 lü yıllarda, yani günümüzden 3600 yıl önce burada Hititler yaşadılar. M.Ö. 600 lerde Persler burayı topraklarına kattı. Savaş ve zulüm hiç eksik olmadı bu topraklardan. M.Ö. 332 de Kapadokya Krallığı kuruldu. Daha sonra Roma İmparatorluğu buraya yerleşti. Sırası ile Sasani, Emevi, Abbasilerin de eline geçen Güzelyurt, Selçuklu ve Osmanlı döneminde dinsel yapısı bozulmadan yaşadı.

Son olarak 1924 de yapılan nüfus mübadelesi ile Güzelyurtlu Rumlar, göç ederek Yunanistan’ın Kavala şehrine bağlı Nea Kalvari’ye yerleştirilmiştir. Yunanistan’dan gelen Türkler, Güzelyurt’tan göç eden Rumların evlerine yerleşmişler. Ve Güzelyurt bu günkü yapısına kavuşmuştur. Güzelyurt ile ilgili anlatacak o kadar çok şey var ama bunları bir yazıda toplamak pek mümkün gözükmüyor.

Aziz Gregorius Kilisesi ve Manastır Vadisi

Gelveri Evleri

Güzelyurt’a girer girmez dikkati çeken ilk şey şüphesiz mimarisi. 1924 yılına kadar, Güzelyurt’ta Rum ve Türk nüfus barış içinde bir arada yaşamış. Güzelyurt’un ilk yerleşim yeri Aşağı Mahalledeki Aya Gregorius Theologos kilisesi çevresindeki kaya mekânlardı. 1800 – 1900 yılları arasında kaya oymalarına konutlar inşa edildi. Kesme taştan yapılan bu evlerde üç çatı ve üç kemer kullanıldı. Evlerde mutlaka bir avlu bulunur. Güzelyurt Evleri sokakları ile bütünlük halindedir. Sosyal hayat oldukça kuvvetlidir. Evlerin girişinde evin yapım tarihi ve evle ilgili bilgiler mutlaka yazar. Evlerin dış süslemelerinde kayaya işlenmiş hikayeleri vardır. O evde yaşayanlar ile ilgili değerli bilgiler buralardan okunur. Evde yaşayanların geçim kaynağından tutun, cenaze, şehit, çocuk ölümüne kadar bir çok şeyi okuyabilirsiniz bu işlemelerden.

Sosyal hayat o kadar güçlüdür ki bazı ihtiyaçlar o sokakta yaşayan kişiler ile birlikte kullanılır. Örneğin Gelveri Ekmeği sokaklarda yakılan ortak fırınlarda pişer. Son yıllarda coğrafi işaretini de alan bu ekmeğin mutlaka tadına bakın. Ekşi maya ile yapılan yassı yuvarlak şekildeki bu ekmek kepekli undan yapılır. Buz dolabında günlerce saklanabilir. Yörenin o muhteşem tereyağı ve peyniri ile birlikte bu ekmeği unutmanız imkansız. Prof Dr. Necdet Sağlam Caddesinde bulunan fırından her zaman sıcak şekilde alabilirsiniz.

Güzelyurt’un yemekleri de çok meşhurdur. Gelveri Tavasını mutlaka yemelisiniz. Gelveri Tavası bu günlerde Sac Tava olarak bildiğimiz yemeğin atası ve özüdür. Bir kere yerseniz bir gün dönüp dolaşıp tekrar yemeye geleceksiniz. Yemeklerinden diğer meşhur olan ise Kapak Böreği, Güzelyurt’a mübadele ile gelen halkın ilk geldiği zamanlarda yokluk içinde icat ettiği bir börektir. Muhteşem bir börektir. Pişirilme şeklinden ötürü bu ismi almıştır. Yere koyulan üç ayağın altına köz yapılır. Tepsi üstüne konur. Tepsinin üzerine de geniş bir kapak kapatılır. Közün bir kısmı da bu kapağın üzerine. Böylece közün içinde bir fırın oluşturulur.

Kilise Cami – Aya Gregorius Theologos Kilisesi

Güzelyurt merkezindeki en öneli yapı Aziz Gregorius Kilisesi. Ortodoksluk Mezhebi için çok önemlidir. Kilise İmparator Theodosius tarafından, Nenezili din bilgini Aziz Gregorius Theologos adına M.S. 385 yılında kapalı haç planında inşa edilmiş. Daha sonra çeşitli değişikliklere uğrayan kilisenin, çan kulesi minare haline getirilerek camiye çevrilmiş. Kilise Güzelyurt’un en önemli tarihi binasıdır. Bahçesinin kuzeyinde ibadethanenin misafirhanesi bulunmaktadır. Ayrıca burada din adamları toplanır, bölgeyi ilgilendiren sorunlar görüşülürdü. Kilise Camiinin yanında 35 basamak merdivenle inilen yeraltı suyu “Ayazma Suyu” bulunmaktadır. Bu gün cami olarak hizmet veren binaya yöre halkı Kilise Cami ismini vermiştir.

Aziz Gregorius Kilisesi
Kilise Cami
M.S. 385

Güzelyurt’ta Yüksek Kilise, Sivişli Kilise ve Kızıl Kilise gibi tarihi önemi oldukça büyük yapılar da bulunmaktadır. Hepsine zaman ayırıp, tek tek gezmenizi öneririm. Tabi bu geziye çıkmadan önce ilçe meydanında Turizm Enformasyon Bürosu’na uğrayarak hem harita hem bu yerler için katalog almakta fayda var. Çünkü her biri kendi başına muazzam bir tarihi eser.

Sivişli Kilise’nin tepesinden manzara

Kızıl Kilise 5.YY (St Spiridon Church)
1500 yaşındaki Kızıl Kilise’yi günümüz teknolojisi ile restore edemiyoruz, Özel taşı da yapım şekli de büyük zorluklara neden oluyor. Böyle önemli bir tarihi yapının çevresinde güvenlik amaçlı bir duvar veya çit dahi yok. Üstüne çıkıp yazı yazanlar bile var.

Dünyanın İkinci Büyük Kanyonu Ihlara Vadisi

Dünyanın ikinci büyük kanyonu olarak Kapadokya’nın doğa harikasıdır. İçinde tahmin bile edemediğiniz güzellikte kuşlar ve kelebekleri ile doğanın en güzel sanat eserlerinden biridir. 18 km uzunluğu ile eski dilde Harala (Atların büyütüldüğü büyük çiftlik) denilen yer, büyük ihtimalle Güzel Atlar Ülkesi olarak adlandırılan yerdi. Dünyada eşi ve benzeri olmayan Ihlara Vadisi, yer yer 100-120 metreye varan derinliğe sahiptir.

Ihlara Vadisi’ndeki kayalara oyulmuş 4. yy’dan kalma kiliseler korunarak, yeryüzünde eşine rastlanmayan bir tarih hazinesi olarak günümüze ulaşmıştır. Hıristiyanlığın ilk yıllarından itibaren kayaların rahatlıkla kazılmasıyla meydana getirilen bu freskli kiliseler ve iskan yerleri 14 kilometre boyunca Ihlara’dan Selime’ye kadar devam eden Ihlara Vadisi içerisinde yer alırlar. Bu kiliseler Hıristiyanlığın dünyaya yayıldığı yerlerdir. Bunlardan bazıları, Eğritaş, Ağaçaltı, Kokar, Pürenliseki ve Yılanlı Kilise’leridir. Belisırma bölümünde bulunanlar ise “Bizans Tipi” resimlerle süslüdür. Ihlara Vadisi her mevsim gezilmelidir. Burayı gezmek için bir gün ayırmanızı öneririm. Ve mümkünse Ihlara Kasabası içinde yer alan ilk gişeden girin, Selime Kasabasına kadar yürüyün. Yanınıza pişirmeyi gerektirmeyecek yiyecekler ve bolca su alın. Yaz aylarında içi serin ve gölgeliktir. Kış ayları oldukça zorlu geçer. Yürüyüş hem zor hem de tehlikeli olabilir. Ama manzaranın anlatımı pek mümkün değil. Sonbaharda sapsarı bir Ihlara Vadisi sizi biraz burabilir. Ama ilkbaharda o muhteşem çiçekler, o kelebekler ve en gür zamanını yaşayan Melendiz Çayı sizi alıp uzak zamanlara, uzak diyarlara götürecek.

Selime Katedrali ve Selime Peribacaları

Selime Kasabası, Ihlara Vadisi’nin bitiş noktasıdır. Vadiden çıktığınızda peribacaları ve katedral sizi karşılar. Tamamını gezmek için en az yarım gün harcamanız gerekir. Ancak yine de gezemezsiniz. Çünkü katedralin üzerinde bulunan gizli yer altı şehri ve kale geziye kapalıdır. Sebebi ise can güvenliğinin sağlanamayacak olmasıdır. Zamanında gezenlerdenseniz şanslısınız. Belki bir gün yeniden gezme şansını bulabiliriz. Katedral yapısı, kervan yolu, kiliseleri, peribacaları ve manzarasıyla Kapadokya’ya gözdesidir. İlk yüksek sesli ayin Selime Katedralinde yapılmıştır. Selime, Kapadokya’nın en büyük manastırıdır. Selime, Hitit, Asur, Pers, Roma, Bizans, Danişment, Selçuklu, Karaman ve Osmanlı Devleti’ni yaşamıştır. Kayaların oyulmasıyla yapılan ve çoğu kilise olarak inşa edilmiş yapılar Bizans sanatının izlerini taşır. Ayrıca katedralin üst kısmının kale olarak inşa edilmesi dikkat çekmektedir. Sur ve mevziler günümüzde de mevcuttur.

Güzelyurt’u gezmek için en az bir haftaya ihtiyacımız var. Daha buraya yazamadığım saklı göller, Sivrihisar, Belisırma, Uzunkaya, Ilısu, Güzelyurt Yeraltı Şehirleri, Gaziemir Yeraltı Şehri, Ziga Kaplıcaları var. Güzelyurt okuması uzun ve keyifli bir kitap gibi. Tabi biz yanı başımızda duran bu huzur abidesi ilçeyi gezersek, yaşarsak ve yaşatırsak. Güzelyurt her geçen gün daha eskiyor. Eskidikçe güzelleşiyor. Aksaray’da yaşayanlar bir değil, bir kaç hafta sonu plan yapıp 1 ay gibi bir sürede burayı yaşayabilir. Daha uzakta olanlar çok daha şanslı. Güzelyurt’un uykusu öyle güzel ki sabahında yeniden doğmuş gibi olursunuz. Şu sıcak günlerde yapılacak en iyi şey olsa gerek. Herkese bol ışıklı, sağlıklı ve huzurlu günler.